22-годишнина од Охридскиот рамковен договор, кој стави крај на внатрешните превирања во Северна Македонија
Во Северна Македонија поминаа 22 година од потпишувањето на Охридскиот рамковен договор, кој стави крај на внатрешните превирања во 2001 година. Северна Македонија во 1991 година без војна прогласи независност од поранешна Југославија.
Првиот Устав донесен по осамостојувањето од Југославија, донесе одредени ограничувања на правата на другите заедници во земјата, особено кај Албанците.
Албанците, барајќи право на високо образование на својот мајчин јазик, во 1994 година основаа свој универзитет. Ова движење не беше поддржано од тогашната Влада и зградата на Универзитетот беше урната од страна на полицијата. Во судирот што изби едно лице загина, а голем број луѓе беа повредени.
Албанците, кои инсистираа да се користи и албанското знаме, во 1997 година ставија свои знамиња на општинските згради во Гостивар и Тетово, каде што живеат во голем број. Но, владините претставници го прогласија за незаконско ставањето на знамињата и ги симнаа. Полициската интервенција доведе до нови апсења и смртни случаи.
– Охридски рамковен договор –
На 13 август 2001 година, најголемите политички партии во земјата, заедно со претставниците на Европската Унија (ЕУ) и на САД, го потпишаа Охридскиот рамковен договор, со што се стави крај на внатрешните превирања.
Под покровителство на тогашниот претседател Борис Трајковски, претседателот на Социјалдемократскиот сојуз на Македонија (СДСМ), Бранко Црвенковски, претседателот на Демократската партија на Албанците (ДПА), Арбен Џафери, претседателот на Внатрешната македонска револуционерна организација – Демократска партија за македонско национално единство (ВМРО-ДПМНЕ), Љупчо Георгиевски, и претседателот на Партијата за демократски просперитет, Имер Имери, го потпишаа Охридскиот договор. Како гаранти, исто така, Охридскиот договор го потпишаа и Франсоа Леотар од ЕУ и Џејмс Пердју од САД.
Со Договорот формално заврши конфликтот и се постави основата за зајакнување на правата на етничките Албанци во земјата.
Во Договорот, покрај тоа што албанскиот јазик стана службен, беа вклучени и развојот на локалните самоуправи, недискриминацијата, правичната застапеност, спроведувањето на посебните собраниски процедури за прашања како што се јазикот, културата, образованието, симболите и идентитетот.
Покрај тоа, беше одлучено јазикот што го зборуваат повеќе од 20 проценти на етничките заедници да биде службен јазик во кој било град од државата, покрај македонскиот.
Со Законот за употреба на јазиците, одобрен од Парламентот на Северна Македонија на 11 јануари 2018 година, се предвидуваше албанскиот јазик да биде службен, покрај македонскиот.
Албанскиот стана втор службен јазик во државата дури на 15 јануари 2019 година.
Како дел од имплементацијата на Договорот, беше формиран и Секретаријатот надлежен за спроведување на Охридскиот рамковен договор, кој беше дел од Владата во 2004 година.
Секретаријатот подоцна беше трансформиран во Министерство за политички систем и односи меѓу заедниците.
– Патот до Охридскиот рамковен договор –
Внатрешните превирања почнаа со напад на група вооружени Албанци врз полициската станица во селото Теарце во градот Тетово на северозападот на земјата на 22 јануари. Еден полицаец го загуби својот живот, а тројца полицајци беа повредени. Групата наречена Ослободителна национална армија (УЧК) ја презеде одговорноста за нападот.
Во текот на пролетните месеци судирите во земјата продолжија и во другите градови со различен интензитет.
На 5 јули беше постигнат општ договор за прекин на огнот, со посредство на Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) и НАТО. Потоа двете страни многупати го прекршија договорот.
Стотици луѓе од двете страни ги загубија животите, а десетици илјади луѓе беа раселени во настаните што се случија помеѓу 22 јануари и 12 ноември 2001 година. Некои ги опишуваа настаните како „граѓанска војна“.
Судири, покрај во северните и северозападните делови на земјата, се случија и во близина на главниот град Скопје.
– Турците во Охридскиот рамковен договор –
Турците, кои сочинуваат околу 4 отсто од населението во земјата, тврдат дека „не им се дадени доволно права“, и покрај тоа што поминаа години од Договорот.
Турците во Северна Македонија, кои себеси се сметаат дека се меѓу основачите на земјата, сакаат да бидат повеќе застапени на државно ниво, особено во локалните администрации.
Турците како „трета по големина заедница во Северна Македонија“, подвлекуваат дека Охридскиот рамковен договор треба да се ревидира и дека тие треба да бидат вклучени во него.
