Украина, Шведска и стратегија: Што ќе се разговара на самитот на НАТО во Вилнус?
Водачите на НАТО кои се состануваат во литванската престолнина имаат многу да разговараат, бидејќи невидени предизвици ја зафатија воената алијанса предводена од САД.
Литванија ќе биде домаќин на самитот на НАТО во вторник и среда, на кој треба да доминира одговорот на алијансата на руската инвазија на Украина и барањето за членство на Киев.
Ова се главните прашања за кои лидерите ќе разговараат за време на дводневниот самит во Вилнус.
Пристапувањето на Украина во НАТО
Се очекува претседателот Володимир Зеленски да дојде во литванската престолнина со порака до 31 лидер на НАТО: Украина треба да се приклучи на НАТО откако војната ќе заврши.
Киев, заедно со своите сојузници од Источна Европа, повикува на јасен патоказ, тврдејќи дека е клучно Украина да се приклучи на заштитниот чадор на НАТО за да ја одврати Москва од идни напади.
Но, Вашингтон и Берлин не сакаат да одат многу подалеку од ветувањето дадено од Алијансата дека Украина ќе се приклучи еден ден, без да прецизираат распоред.
Дипломатите веќе неколку недели се обидуваат да најдат формула за конечната порака која би испратила позитивна порака до Украина.
Лидерите треба да ги зајакнат политичките врски со започнување на Советот НАТО-Украина и воспоставување повеќегодишна програма за да му помогнат на Киев да се приближи до западните воени стандарди.
Но, има прашања дали тоа ќе биде доволно за да го задоволи Зеленски.
„Тимот на Зеленски ќе притиска до последен момент за да добие што е можно повеќе“, рече Орисија Луцевич од тинк-тенкот Чатам Хаус.
Безбедносни гаранции
Како увертира за членството, неколку тешки тела на алијансата – САД, Обединетото Кралство, Германија и Франција – размислуваат за можни долгорочни обврски за снабдување со оружје за да и помогнат на Украина да се одбрани.
Ваквите обврски ќе бидат преземени надвор од рамките на НАТО, според дипломатски извори.
Ветувањата за оружје ќе ја надополнат опремата од десетици милијарди долари што веќе и беа испорачани на Украина откако Русија изврши инвазија пред нешто повеќе од 500 дена.
Меѓу споменатите можности е и договор сличен на оној меѓу САД и Израел – во кој Вашингтон плаќа неколку милијарди долари годишно воена помош за еврејската држава.
Може да бидат објавени и договори за размена на разузнавачки информации, обука и реконструкција на украинската индустрија за оружје.
Но, некои земји предупредија дека овие обврски не можат да бидат замена за пристапот на Украина во НАТО или да помогнат да се одложи.
„Најдобрата гаранција за безбедност за Украина е полноправното членство во НАТО штом ќе заврши војната“, изјави неодамна летонскиот премиер Крисјанис Каринс.
Пристапувањето на Шведска – конечно?
Непредвидливиот турски претседател Реџеп Таип Ердоган повторно ќе биде во центарот на вниманието на самитот на НАТО.
Сојузниците инсистираат тој да се откаже од своите приговори за членството на Шведска, која сака да стане 32-та членка на алијансата.
Иако Анкара даде зелено светло за членството на Финска во април, таа сè уште го блокира членството на својот нордиски сосед. Сите членки на НАТО мора да се договорат пред да биде примена нова во клубот.
Пред една година, на претходниот самит на НАТО во Мадрид, беа потребни часови преговори за да се добие поддршка од Ердоган за првичната покана за Стокхолм.
Во понеделник во Вилнус е закажана средба меѓу турскиот претседател, шведскиот премиер Улф Кристерсон и генералниот секретар на НАТО Јенс Столтенберг.
Ќе ја деблокираат ситуацијата и ќе добијат турско ветување непосредно пред отворањето на самитот.
Воени трошоци
По анексијата на Крим од Русија во 2014 година, земјите-членки на НАТО ветија дека ќе посветат 2 отсто од својот БДП на воени трошоци до 2024 година.
Единаесет од 31 земја-членка се очекува да го достигнат или надминат овој праг оваа година, според најновите податоци на Алијансата.
Јенс Столтенберг рече дека е уверен дека оваа бројка „значително ќе се зголеми следната година“.
Сојузниците оттогаш повторно преговараа за оваа посветеност нагоре. Прагот од 2% сега ќе биде минимален.
Сепак, многу прашања остануваат нерешени, како што е распоредот, при што некои земји проценуваат дека ќе им требаат многу години да стигнат таму.
Стратешки планови
Руската инвазија на Украина го поттикна НАТО темелно да ги прегледа своите одбранбени системи на нејзиниот источен фронт.
Лидерите подготвија регионални планови прилагодени на новиот геостратешки контекст, во кои детално се опишани главните закани, неопходните средства за одбрана на секој регион и можните начини на дејствување.
Дипломатите велат дека Турција се спротивставила, но на крајот треба да даде зелено светло на самитот.
