„BLACK FRIDAY“ немал никаква врска со шопинг, туку со ЈЕЗИВ чин – ова е неговото ТЕМНО ПОТЕКЛО
Запомнете, првата асоцијација кога ќе кажете црн петок може да се ниските цени и стампедото во купувањето, но она со што се поврзува е американската алчност, хаос и шпекулации, почнувајќи од првата инкарнација на црниот петок на 24 септември 1869 година.
Кога мислите на „црниот петок“ веројатно мислите на гужви , редици и ситуации кои се граничат со инциденти додека клиентите се туркаат или буквално се караат за да купат производ што е можно поевтино. И, таа слика што се формира во вашиот ум е сосема точна! Во последните децении „црниот петок“ стана глобален ден за големи попусти и уште поголеми купувања. И, историски, тој немаше никаква врска со тоа!
Прво, кога ќе ја додадеме придавката „црно“ на датум или ден, едвај помислуваме на нешто добро. „Црниот петок“ има баш толку мрачна репутација во минатото.
Постојат неколку приказни за тоа зошто првиот ден по Денот на благодарноста стана „црн“ и сите тие имаат врска со американската историја. Најчестата приказна вели дека официјалната употреба на терминот датира од 1869 година и – нема врска со пазарење!
Тој ден е познат по големиот пад на цената на златото што создаде шокови на пазарот на благородни метали од кој со години закрепнува американската економија.
Што всушност се случи?
Двајца познати личности од Волстрит – Џеј Гулд и Џим Фиск се обидоа да го монополизираат целиот американски пазар на злато. Пред неколку месеци купуваа огромни количини злато од помали акционери, го натрупаа и на тој начин планираа да влијаат на формирањето на цената на овој благороден метал. За дополнително да се обезбедат во заговорот, тие го вклучија политичарот Бос Твид, чија работа беше да поткупува функционери на високи позиции, вклучително и самите судии.
Иако е доста колоритен, приказната дека „Црниот петок“ го доби своето име затоа што на тој ден во минатото сопствениците на плантажи од американскиот југ продавале робови по намалена цена за да се ослободат од нив пред претстојната зима што е мит и нема историска основа.
Беше петок, 24 септември 1869 година, кога конечно беше откриен заговорот!
Претседателот Грант дозна за оваа манипулација и му нареди на американското Министерство за финансии да пушти во оптек огромна залиха злато, што предизвика пад на цените. Во тој еден единствен ден се направија и изгубија богатства, дури и зетот на Грант банкротираше, но целта беше остварена – тројката беше финансиски уништена, а државата продолжи да ја контролира цената на златото.
А терминот остана…
Како „црниот петок“ стана шопинг ден?
Првото спомнување на „Црниот петок“ во контекст кој сега е универзално познат е поврзан со Филаделфија во текот на 50-тите и 60-тите години на минатиот век. Терминот беше измислен од тамошните полицајци кои нервозно го чекаа денот бидејќи создаде сообраќаен метеж поради големите толпи кои доаѓаа во градот за рано божиќно пазарување и за да ги искористат попустите по Денот на благодарноста.
Наводно, терминот „црн петок“ првпат се најде во специјализираното списание за колекционери на поштенски марки „Американски филателист“ од 1969 година.
Има и други докази кои потврдуваат дека „црниот петок“ првпат се вкоренил во полициските кругови во Филаделфија. Новинарот Џозеф Берет еднаш го искористи „Црниот петок“ во статија за „Вечерњи билтен“ за да го опише сообраќајниот метеж во градот.
– Во раните 60-ти, полицискиот репортер Нејтан Клегер и јас имавме приказна за Денот на благодарноста во Филаделфија. Фразата „Црн петок“ беше на насловната, а ние ја искористивме за да ја опишеме страшната гужва во центарот на градот – напиша Берет.
Не само полицајците го мразеа овој ден. Масовното купување и како тоа влијаеше на расположението на продавачите и им донесе големи проблеми. Односот меѓу продавачите и купувачите им предизвика проблеми на сопствениците на продавниците, бидејќи многу вработени сакаа да го продолжат празникот по Денот на благодарноста со боледување само за да избегнат работа со зголемен обем на работа.
Со текот на времето, трговците заборавија на проблемите што ги донесе „црниот петок“ и почнаа задоволно да ги тријат рацете, бидејќи приходите во тој ден секогаш беа рекордни, па дури и стоката што инаку долго време седеше во магацинот се продала.
Веќе во 1961 година, експертите за односи со јавноста почнаа да работат на промена на имиџот што го имаше „Црниот петок“ во јавноста, со цел овој ден да стане синоним за семејна забава и шопинг. Некои дури се обидоа да ја заменат придавката „црно“ со придавката „голема“, но тоа име не остана.
На крајот, кога ќе ги погледнеме денес гужвите, грабежите и повремените тепачки што избувнуваат во продавниците за време на „црниот петок“ (верувале или не, во Америка имало смртни случаи во човечкото стампедо до продавниците со попуст!) – некако името остана точно како што треба да биде. Нели?
