ДЕТАЛ ОД ТАЕН СОСТАНОК КОЈ МОЖЕШЕ ДА ГО ПРОМЕНИ СВЕТОТ – Русите од Бил Клинтон го барале невозможното: “Ако го направите тоа, ќе имате век мир!“

Во Кремљ, меѓу главните „оправдувања и причини“ за нападот на Украина, го посочуваат „проширувањето на НАТО на Исток“ и тогашната најава за членство на Украина во Алијансата, иако претседателот на Франција, Емануел Макрон, директно разговарал со Владимир Путин во одделни разговори пред да ја започне инвазијата на Украина, а истото го направил и германскиот канцелар Олаф Шолц, на кои претседателот на Русија им рекол дека тоа нема да се случи.

Русија дополнително го обвинува Западот дека ја „измами Русија и го прекрши ветувањето“ дека НАТО нема да се прошири на Исток, а Москва почна да го користи овој „аргумент“ за првпат некаде во 2007-2008 година, односно три или четири години откако дури десет земји од Источна Европа станаа членки на НАТО.

Меѓутоа, сега од американските архиви протече дека уште во јануари 1994 година, поранешниот претседател на Русија, Борис Елцин, на состанокот со претседателот на САД, Бил Клинтон, во резиденцијата „Ново-Огариев“ во близина на Москва, рекол дека „Русија треба да биде првата што ќе се приклучи на НАТО во случај на негово проширување“. Ова, според дел од странските медиуми, се наведува во транскриптот од разговорот меѓу двајцата претседатели, кој се наоѓа во Националната Безбедносна Архива на Универзитетот „Џорџ Вашингтон“ во САД.

Според тој транскрипт, Борис Елцин рекол дека после тоа „нејзиниот пример ќе го следат и другите земји во Централна и Источна Европа“. 

„Треба да создадеме некаков ‘картел’, во кој ќе бидат вклучени САД, Русија и европските земји, што ќе ја зајакне меѓународната безбедност“, рекол Борис Елцин тогаш на Бил Клинтон. 

Медиумите наведуваат дека Бил Клинтон бил воздржан затоа што очигледно бил изненаден од предлогот на Борис Елцин, но рекол дека „САД и Русија можат да им гарантираат на европските земји век или повеќе мир“. Да потсетиме дека во март 2000 година, Владимир Путин во своето интервју за BBC исто така кажа дека „не ја исклучува можноста Русија еден ден да стане членка на НАТО“ и дека „не може да замисли Русија која би била изолирана од Европа“.

Подоцна, во своите мемоари, Бил Клинтон објави дека повеќе од еднаш му предложил на Владимир Путин, Русија да влезе во НАТО. 

„Цело време ја држевме вратата на НАТО отворена за Русија да влезе, за што јасно му кажав на Борис Елцин, а потоа и на неговиот наследник Владимир Путин“, пишува поранешниот претседател на САД во своите мемоари, а во контроверзното интервју со американскиот режисер Оливер Стоун од 2017 година, тој тврди дека Владимир Путин сакал Русија да се придружи на НАТО.

Бил Клинтон тврди дека на Владимир Путин му одговорил:

„Па, немам ништо против тоа“, но тој истакнува дека целата американска делегација станала нервозна од тие зборови. 

Така, иако Русија постојано го обвинува НАТО за „измама“ и ја прогласува Алијансата за „најголема закана за безбедноста, вклучително и за опстанокот на Русија“, очигледно е дека во своите безбедносни планови ја разгледувала и можноста за приклучување кон НАТО.

Имено, тоа го споменуваат дури и руските медиуми, најавувајќи го почетокот на т.н „специјалните воени операции“ во Украина, каде Владимир Путин вели дека Запад ја измамил Русија кога ветил дека нема да го прошири НАТО на Исток, дека сето тоа претставува опасност за безбедноста на Русија и дека е „принудена да дејствува во Украина“ за да ги елиминира „анти-Руска енклава“ која се создава на територијата на Украина и и се заканува на Русија. Сепак, да потсетиме дека поранешна СССР граничеше со две земји на НАТО – Норвешка и Турција. Исто така, Русија е водечка држава на „својот“ воен пакт или, како што се нарекува, „руското НАТО“ – ОКСТО (Организација на Договорот за колективна безбедност), во кое членуваат неколку постсоветски држави и на кој Србија е постојано поканета. Но, како се создаде митот дека НАТО го „прекрши ветувањето“ дека нема да се прошири на Исток ?

Имено, во разговорите меѓу Михаил Горбачов, тогашен претседател на СССР, и државниот секретар на САД, Џејмс Бејкер во 1990 година за „обединувањето на Германија“ случајно беше кажано (кое никогаш не е дефинирано или потпишано) дека НАТО нема да се прошири во земјите од Источна Европа. Сепак, треба да се запомни дека тогаш геополитичкиот контекст беше сосема поинаков. Берлинскиот ѕид навистина падна, но СССР сè уште постоеше и немаше индикации дека ќе се распадне, а тоа ќе се случи само на крајот на 1991 година. А тука беше и ривалскиот Варшавски пакт (кој беше укинат во 1991 година), кој сè уште ги собираше источноевропските земји, а во некои од нив сè уште беа на власт „комунистите“.

Тогаш се разговараше дали НАТО ќе распореди свои сили и на територијата на Источна Германија, која беше „удавена“ во СР Германија. Но, тогаш, во септември 1990 година, беше склучен договор кој му овозможи на НАТО да ги позиционира своите војници и во таа област, на што Москва се согласи. Според некои сведоштва кредити добил тогашниот СССР, а потоа и Русија, се зборува за дури 100 милијарди долари. Ова се однесуваше само на Германија, бидејќи другите земји сè уште беа, барем формално, дел од „руската или советската сфера на влијание“. Меѓутоа, колку сериозно беше сфатено ова „ветување“ во Русија, говори фактот што го извадија од нафталин речиси 20 години подоцна!

Освен тоа, Русија постојано зборува за „проширување“ на НАТО без да земе предвид дека источноевропските земји имаат суверено право да одлучуваат за своите политички и безбедносни приоритети и, второ, дека одлучиле да влезат во НАТО за да се обезбедат од закани од Исток, односно од Русија, пред се од балтичките држави, како што неодамна направија долгорочните неутрални земји Финска и Шведска од истите причини.

„Пресвртната точка во политиката за проширување на НАТО дојде подоцна, во 1995 година, на барање на источноевропските држави“, изјави Оливер Кемпф, научен соработник на Асоцијацијата за стратешки истражувања. 

Да потсетиме, Русија беше примена во ММФ, наскоро, во 1997 година, стана членка на Г-7, односно тогаш беше наречена организацијата Г-8, иако економски заостануваше зад водечките земји, а беше исклучена во 2014 година откако Русија го анектираше Крим.

Иако Кремљ постојано инсистира на ова „вербално ветување“, да потсетиме на два важни факти, особено во светлината на безбедноста на Украина, која е потеклото на Русија. Кога се преговараше за „распадот“ на СССР, беше одлучено сите новосоздадени држави да ги прифатат границите што постоеја на денот на разединувањето и да гарантираат територијален интегритет на сите. Меѓутоа, Русија го прекрши тој договор со анексија на Крим во 2014 година, а подоцна ќе анектира уште четири украински региони. Покрај тоа, тие ќе ги поддржат сецесионистичките парадржавни формации во Молдавија и Грузија.

Да потсетиме дека во 1994 година т.н Меморандумот од Будимпешта, со кој Украина се откажа од нуклеарното оружје и сиот тој потенцијал, што ја направи трета нуклеарна сила во светот во тоа време, го префрли на Русија, но во замена за ветувањето на другите земји потписнички, САД, Велика Британија и Русија, да ја гарантира нејзината безбедност и територијален интегритет. Документот беше потпишан во 1994 година од Бил Клинтон, Борис Елцин, тогашниот претседател на Украина, Леонид Кучма и премиерот на Велика Британија, Џон Мејџор Воениот, а конфликт меѓу Русија и Украина беше прашање на време, вели поранешниот американски претседател Бил Клинтон. Според него, Владимир Путин во 2011 година во Давос му рекол „дека не се согласува со договорот од Будимпешта што го направи со Борис Елцин“. Бил Клинтон зборуваше за тоа во културниот центар 92NY во Њујорк, како што објави The Financial Times.

„Владимир Путин ми кажа: ‘Не се согласувам со тоа. Не го поддржувам ова. И не сум обврзан со овој договор’. И од тој ден знаев дека нападот врз Украина е само прашање на време“, изјави тогаш Бил Клинтон. 

Да потсетиме, министерот за надворешни работи на Русија, Сергеј Лавров, изјави дека со тој договор Русија „само“ се обврза „да не користи нуклеарно оружје против Украина“, но сведоци сме дека тој и другите претставници на Кремљ често се закануваат дека ќе користат нуклеарно оружје против Киев.